Levensverhaal van Judith Mendes da Costa;
Professor Bronckhorstlaan 10

Op donderdag 25 augustus werd op het terrein van Berg en Bosch een struikelsteen geplaatst voor Judith Mendes da Costa. Voorafgaand vond in De Kapel een minisymposium plaats dat bezocht werd door zeer veel belangstellenden.

Judith Mendes da Costa was kloosterlinge van de Orde Dominicanessen en woonde in het klooster dat hoorde bij het Sanatorium Berg en Bosch. In 1942 deed aartsbisschop de Jong een herderlijk schrijven uitgaan waarin hij stelling nam tegen de Jodenvervolging. Als represaille werden 200 katholieke joden opgepakt en naar Kamp Westerbork gebracht; onder wie Judith Mendes da Costa. Omdat zij van Joods-Portugese afkomst was werd zij als een van de weinigen weer vrijgelaten en keerde zij terug naar het klooster in Bilthoven. In opdracht van de priorin heeft zij daarna haar levensverhaal opgeschreven. Dit document is bewaard gebleven en biedt een interessante inkijk in de keuzes die zij heeft gemaakt en is daarnaast ook een ooggetuigenverslag van haar deportatie. In 1944 werd zij voor de tweede keer opgepakt en vond zij uiteindelijk de dood in Auschwitz.

De struikelsteen voor Judith Mendes da Costa werd voor de ingang van het voormalige klooster onthuld door zuster Regina van de orde van de Dominicanessen congregatie van de heilige Catharina van Siena (de orde van Judith Mendes da Costa) samen met mevrouw Tiny Middleton van de Liberaal Joodse gemeenschap Utrecht en tevens bestuurlid van struikelstenen De Bilt.

Hierna legde de orde bloemen voor Judith Mendes da Costa. Tiny Middleton zong vervolgens Psalm 121 in het Hebreeuws en las hierna de tekst voor in het Nederlands. Aansluitend bad Monseigneur Haman het Onze Vader met ons. Alle aanwezigen konden na afloop, uit respect een witte kiezelsteen leggen bij de struikelsteen voor Judith Mendes da Costa.

Onderstaand enige achtergrondinformatie (meer te vinden in onze categorie nieuws); 

Door: Redactie Joods Monument

Vermelding op persoonskaart onder kerkel. gez. : RK  Bereikte de leeftijd van 49 jaar

Op 2 augustus 1942 werden in Nederland meer dan tweehonderd rooms-katholieke Joden gearresteerd als wraakactie op het voorlezen in alle katholieke kerken van het protesttelegram en het Herderlijk Schrijven van aartsbisschop Dr. J. de Jong namens het Episcopaat op 26 juli 1942.
Judith Henriette Mendes da Costa was een van de tweehonderd.

Judith Henriette Mendes da Costa was het zevende en jongste kind van Emanuel Mendes da Costa (geb. 1845) en Esther Mendes da Costa-Henriques de Castro (1857-1934). Voor haar overgang naar het rooms-katholieke geloof door haar doop op 10 oktober 1923 in Amsterdam, verbrak zij haar verloving met een katholieke jongen. Deze gebeurtenissen hadden tot gevolg dat ze problemen kreeg met haar familie, ze verloor in 1927 haar werk als procuratiehouder bij een neef en leidde een zwervend bestaan. Op 1 september 1928 maakte Judith kennis met de zusters Dominicanessen in Voorschoten en legde op 30 april 1930 haar geloften af. Ze kreeg de kloosternaam Zuster Judith uit eerbied voor haar ouders.
Ze deed administratief werk in Voorschoten en in het sanatorium Berg en Bosch te Bilthoven.

Op 2 augustus 1942 werd Judith in Bilthoven gearresteerd en overgebracht naar doorgangskamp Westerbork. Hier ontmoette ze Edith Stein. Wegens twijfel aan haar afstamming van Portugese Joden, kreeg ze echter een 'vrijstelling' van deportatie, ze hoefde niet mee met het transport van 7 augustus 1942. 
Judith kon op 15 augustus terugkeren naar het Dominicusklooster op het terrein Berg en Bosch aan de Gezichtslaan in Bilthoven. 
Na haar terugkeer begon ze met het schrijven van haar levensverhaal, waarbij ze ook haar korte verblijf, van 3 tot 15 augustus 1942, in Westerbork beschreef.

Op maandag 17 augustus 1942 ontving Judith opnieuw een oproep om zich te melden, op station Utrecht op dinsdagavond 18 augustus. Door bemiddeling van advocaat Nino Kotting van het advocatenkantoor Van Krimpen (Den Haag) werd deze oproep vernietigd. Het schrijven van haar levensverhaal sloot ze af in Bilthoven in mei 1943. Dit getuigenis (118 pagina’s) is in zijn geheel te lezen op de website:
Dominicanen.Antenna

Toen de nederlaag voor nazi-Duitsland aanstaande leek, bleken de 'vrijstellingen' ook niets meer waard en werden veel Portugese Joden alsnog gearresteerd.
Ook Judith kreeg weer een oproep voor Westerbork en kwam daar op 2 februari 1944 aan. Na twee weken, op 25 februari, moest ze op transport naar Theresienstadt. Vandaar werd ze op 16 mei 1944 gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau waar zij op 7 juli 1944 is vermoord.

Twee broers en een zuster van Judith hebben de oorlog evenmin overleefd:
Raphaël Mendes da Costa (Amsterdam 18 oktober 1879-Apeldoorn 21 juli 1940)
Abraham Mendes da Costa (Amsterdam 7 mei 1885-30 september 1942 Auschwitz)
Rachel Anna Cohn-Mendes da Costa (Amsterdam 30 maart 1892-16 april 1943 Sobibor)

Bronnen: Edith Stein
Het boek: Teresia Renata de Spiritu Sancto Edith Stein – Eine grosse Frau unseres Jahrhunderts Freiburg i.Br. 1957 p. 207-215.

Via Peter Wols (en met dank voor zijn aanvullingen en correcties in bovenstaande tekst): Hamans, Paul & Mesters, G. (2008) Getuigen voor Christus. 
Poorthuis, Marcel & Salemink, Theo (2006). Een donkere spiegel.
Stokman, S. (1945) Het verzet van de Nederlandsche bisschoppen tegen het nationaal-socialisme en duitsche tyrannie.

Pauline Broekema vertelt in het boek “ Het Boschhuis” haar verhaal.

( blz 263 -272 en blz 291) )